Η Σταφιδική Κρίση και τα Αίτια της

   Το κυριότερο εξαγωγικό προϊόν της Ελλάδας , από την απελευθέρωση μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, ήταν η σταφίδα. Το 1880 η  εξαγωγή σταφίδας κάλυπτε παραπάνω από το 50% της συνολικής αξίας των εξαγωγών της χώρας και προς το τέλος του 19^ου αιώνα ξεπέρασε το 60%. Η  ζήτηση στην Ευρωπαική αγορά ήταν τεράστια και η Ελλάδα η μοναδική χώρα που εξήγαγε  την εποχή αυτή σταφίδα, στην ουσία συμμετείχε στην διεθνή οικονομία μόνο με αυτό το προιόν.

Η Μεγάλη σταφιδική κρίση που ακολούθησε, ήταν αποτέλεσμα  της υπερπαραγωγής  και της μονοκαλλιέργειας της σταφίδας σε συνδυασμό με την γενική οικονομική δυσπραγία της χώρας, όσον αφορά τους υπερδανεισμούς της και την αδυναμία πληρωμών και βέβαια συνθήκες εξωτερικού παράγοντα , όπως την ύφεση Ευρωπαικών οικονομιών  και το κυριότερο το κλείσιμο των Γαλλικών αγορών. Ενδεικτικά να αναφέρουμε πως το 1889 όταν οι Γαλλικές αμπελοφυτείες άρχισαν να αναρρώνουν, οι εισαγωγές έπεσαν  κατακόρυφα, από 69.500 βαρέλια το 1889 σε 21.700, και σε μόλις 3.100 το 1893. Εξίσου δραματική και η πτώση της τιμής: από 625 φράγκα ο τόνος το 1890, έπεσε σε στα 92 το 1893! Τέλος γίνεται λόγος και για κάποια αναρχοσοσιαλιστικά κινήματα , που ενώ επεδίωκαν μια λύση για το ζήτημα που είχε δημιουργηθεί, πιθανόν να όξυναν την κατάσταση.

Η σταφιδική κρίση του 1893, ίσως με κάποιες ενέργειες από την πλευρά του κράτους να είχε εξομαλυνθεί κάπως, εξ άλλου δεν ήταν η πρώτη φορά που η χώρα θα ήταν αντιμέτωπη με μια τέτοια οικονομική δυσχέρεια, τα τελευταία 30 χρόνια το κράτος έιχε βρει τρόπους να αντιμετωπίσει και άλλες σταφιδικές κρίσεις -μικρότερης εμβέλειας όμως - με εξισορροπιστικούς μηχανισμούς και επιχειρηματικό πλάνο.Οι κυβερνήσεις  αρχικά πήραν το μέτρο της παρακράτησης ενός ποσοστού της τάξης του 15% της παραγωγής, ώστε να μειωθεί η προσφορά, παρόλα αυτά το πρόβλημα δεν λύθηκε.

Μερικά χρόνια αργότερα το 1899 γίνεται προσπάθεια να ιδρυθεί μια Σταφιδική Τράπεζα με σκοπό την δανειοδότηση των σταφιδοπαραγωγών και την διαχείρηση ποσότητας  παραγόμενης σταφίδας. Ενέργεια που δεν ευδοκίμησε.

Το 1903 η πρόταση από ξένο όμιλο επιχειρηματιών για μονοπωλιακή αγορά της σταφίδας για 20 χρόνια έγινε αποδεκτή με ενθουσιασμό από τους παραγωγούς. Το σχέδιο όμως δεν προχώρησε διότι αυτή η κίνηση δεν ευνοούνταν ούτε από την Ελληνική αλλά ούτε και από την Αγγλική κυβέρνηση.. Με την ματαίωση αυτής της ενέργειας δημιουργήθηκαν μέχρι και ένοπλες εξεγέρσεις που προτωστάτησαν αναρχοσοσιαλιστικές ομάδες. Αποτέλσμα ήταν να πέσει η Κυβέρνηση και να αναλάβει ξανά την πρωθυπουργία ο Θεοτόκης που ενεργοποίησε ξανά την Σταφιδική Τράπεζα ώστε να απορροφήσει ένα μεγάλο μέρος της υπερπαραγωγής ως φόρο σε είδος και ταυτόχρονα προσπάθησε να αποθαρρύνει την όποια επέκταση των καλλιεργειών σταφίδας.

  Η σταφιδική κρίση λοιπόν, βλέπουμε πως είχε ένα μεγάλο μερίδιο ευθύνης όσον αφορά την πτώχευση της Ελλάδας επί Τρικούπη, επίσης έχουμε την γέννηση των πρώτων λαικών κινημάτων, οι πρώτοι σοσιαλιστές και αναρχικοί   εμφανίστηκαν στην Πάτρα και στον Πύργο και όχι στην πόλη των Αθηνών.Τέλος  πυροδότησε την μαζική μετανάστευση πολλών Ελλήνων στην Αμερική εκεί κοντά στα τέλη του 19ου αιώνα, όπου χιλιάδες  Έλληνες κυριώς από την Πελλοπόνησο, αναγκάστηκαν να αποχαιρετίσουν τα πάτρια εδάφη ευελπιστώντας ένα καλύτερο μέλλον.

Η Αθηνά Κακούρη περιγράφει με πολλή τέχνη στο μυθιστόρημα Πριμαρόλια την εποχή εκείνη στην Πάτρα.

Ο Γ. Σουρής έγραψε για τη σταφιδική κρίση:

Κι αν λείψει κάθε φόρος της, κι ας βάλουν πιο μεγάλο

εγώ ποτέ στο στόμα μου σταφίδα δεν θα βάλω

και ούτε θέλω να την δω ποτέ μου σε τραπέζι

κι ας κάνουν μόνο με αυτήν πουτίγκες οι Εγγλέζοι.

Το Πατρινό Καρναβάλι

  Από τα μέσα του 19^ου αιώνα το όλο ένα ακμάζον εμπόριο την έχει ήδη καταστήσει σταυροδρόμι ανθρώπων και ιδεών. Πρόξενοι, έμποροι, η αγγλική, γερμανική και ιταλική παροικία κουβαλούν μαζί τους την κουλτούρα και τις συνήθειές τους κι οι Πατρινοί μαθαίνουν να τις αφομοιώνουν. Μαζί κουβαλούν και τα αποκριάτικα έθιμά τους που η Πάτρα δεν θα αργήσει να αγκαλιάσει.
Αφετηρία του Πατρινού Καρναβαλιού υπήρξε ο πρώτος αποκριάτικος χορός μετά την απελευθέρωση, που δόθηκε το 1829 στην οικία του εμπόρου Μωρέττη. Όμως το καρναβάλι, όπως και οι περισσότερες αποκριάτικες εκδηλώσεις στη Μεσόγειο και τα Βαλκάνια συνδέονται με αρχαίες παγανιστικές εκδηλώσεις και ιεροτελεστίες, όπως αυτές προς τιμή του Διονύσου. Μέσα στην καρδιά του χειμώνα, οι πιστοί με ειδικές γιορτές επικαλούνται τη θεότητα, η οποία ξαναγεννιέται για να φέρει και πάλι την Άνοιξη. Για να γυρίσουμε στη σύγχρονη περίοδο, ρόλο στην δημιουργία του Πατρινού Καρναβαλιού φέρονται να είχαν και οι γαλλικές δυνάμεις του στρατηγού Μαιζών , οι οποίες στάθμευαν στην πόλη μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους. Θεωρείται δηλαδή ότι μετέφεραν τα αποκριάτικα έθιμα της πατρίδας τους και τον καρναβαλικό τρόπο διασκέδασης τον οποίο προσέλαβαν οι ντόπιοι. Καθοριστική συνεισφορά στην εξέλιξη του θεσμού θεωρείται πως είχαν οι Επτανήσιοι, οι οποίοι συνέρρευσαν στην Πάτρα μετά την ένωση των Ιονίων με την Ελλάδα το 1864. Πιστεύεται ότι με το κέφι τους, την ευρηματική τους διάθεση και τη ζωντάνια τους οι νησιώτες έδωσαν άλλο χρώμα στις αποκριάτικες διασκεδάσεις στην Πάτρα, που λάμβαναν τότε χώρα σε ταβέρνες και καφενεία. Επιπλέον, η ίδια η θέση της πόλης με την αυξανόμενη ακμή του λιμανιού της και τις συχνές επαφές με τη Δύση και ιδίως με την Ιταλία, με τα περίφημα καρναβάλια της όπως αυτό της Βενετίας συνέβαλαν με τα χρόνια στη διαμόρφωση του καρναβαλιού ώστε ακόμα και σήμερα να διαθέτει αρκετά μεσογειακά και δυτικότροπα χαρακτηριστικά.
Οι αποκριάτικοι χοροί σταδιακά καθιερώνονται στους εμπορικούς κύκλους, οι χαμηλότερες τάξεις διασκεδάζουν πιο ταπεινά και... διονυσιακά και όταν Ζακυνθινοί και Κεφαλονίτες εγκαθίστανται στην πόλη μετά την ένωση των Ιονίων με την Ελλάδα το 1865 προσθέτουν στο ήδη ενδιαφέρον αποκριάτικο παζλ τη δυτικότροπη αποκριάτικη κουλτούρα τους που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τις παρελάσεις.

Η εμφάνιση των πρώτων καρναβαλικών αρμάτων τοποθετείται χρονικά στη δεκαετία του 1870. Αξίζει να σημειωθεί πως τα άρματα τότε ήταν αποκλειστικά κατασκευές ιδιωτών, μόνο αργότερα ανέλαβε ο Δήμος Πατρέων έναν μεγάλο αριθμό κατασκευών. Στην ίδια δεκαετία, το 1872 οικοδομείται με συνεισφορές πλούσιων σταφιδεμπόρων το Θέατρο Απόλλων και φιλοξενεί αποκριάτικους χορούς, όπως ακριβώς και σήμερα, που συνεχίζει να έχει κεντρικό ρόλο στις καρναβαλικές εκδηλώσεις

Στα 1872 κτίζεται το Θέατρο Απόλλων στην πλατεία Γεωργίου Α' και τότε φαίνεται πως ξεκινά μία από τις κορυφαίες εκδηλώσεις του πατρινού καρναβαλιού, τα περίφημα Μπουρμπούλια. Ένας χορός στον οποίο συμμετέχουν όλα τα φύλα, όλες οι ηλικίες και τάξεις, όπου βρίσκουν διέξοδο όλα τα πάθη και οι κρυφές επιθυμίες αφού τα πρόσωπα μένουν προστατευμένα πίσω από τις μαύρες στολές του ντόμινο.
.
Το 1880 την ημέρα του Αγίου Αντωνίου κάνουν την εμφάνισή τους οι πρώτες μπούλες (ομάδες μεταμφιεσμένων που τριγυρίζουν στις γειτονιές και με χιουμοριστική διάθεση κάνουν πλάκα σε φίλους, γνωστούς αλλά και άγνωστους). Το έθιμο αυτό τείνει στις μέρες μας να εκλείψει
Η έλευση του 20ού αιώνα βρίσκει την Πάτρα άκρως καρναβαλική, οι εορτασμοί σταδιακά οργανώνονται και παύουν να επαφίενται στις αυθόρμητες εκδηλώσεις των κατοίκων της.
 Όπως μαρτυρεί ο ιστορικός του Πατρινού Καρναβαλιού Νίκος Πολίτης την εποχή της Μπελ Επόκ διοργανώνονται ωραία καρναβάλια όπως τις χρονιές 1900, 1907, 1909 με τη συμμετοχή για πρώτη φορά ατόμων κάθε κοινωνικής τάξης και καταγωγής. Την εποχή εκείνη τοποθετείται και η εμφάνιση του εθίμου του αυγοπολέμου με κέρινα αυγά γεμάτα κομφετί (κατασκευασμένα σε ειδικές μηχανές) τα οποία έριχναν οι καρναβαλιστές από τα μπαλκόνια. Αν και το έθιμο αυτό έχει εξαφανιστεί σήμερα, θεωρείται πως αποτελεί πρόδρομο του σοκολατοπολέμου. Την αμέσως επόμενη δεκαετία τα πράγματα δεν είναι ευνοϊκά για το καρναβάλι, οι συνεχείς πόλεμοι και συγκρούσεις(Βαλκανικοί πόλεμοι, Α' Παγκόσμιος πόλεμος, Εθνικός διχασμός, Μικρασιατική εκστρατεία)στέλνουν τους άνδρες στο μέτωπο και φέρνουν στην πόλη οικονομική στενότητα και δυστυχία. Στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια η κατάσταση δεν βελτιώνεται αισθητά, μόνο σποραδικές εκδηλώσεις μαρτυρούν την έλευση του Καρναβαλιού. Προφανή εξαίρεση αποτελούν τα εντυπωσιακότατα και ωραιότατα καρναβάλια των ετών 1938 και 1939. Ο Β' Παγκόσμιος πόλεμοςς και ο συνακόλουθος εμφύλιος θα φέρουν μια δεκαετή αναγκαστική διακοπή.

           ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΟΡΟΙ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΝΟΥ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙΟΥ

Επίκεντρο της καρναβαλικής διασκέδασης οι χοροί των μεταμφιεσμένων, αποτελούν το κυριότερο και πλέον αναπόσπαστο στοιχείο της πατρινής αποκριάς.
Από τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας (1828) και πολύ πριν εμφανιστεί το Καρναβάλι στην Πάτρα, ο χορός, η ταβέρνα, η μουσική και το τραγούδι στάθηκαν οι ακρογωνιαίοι λίθοι της αποκριάτικης ψυχαγωγίας.

Σαν πρώτος χορός μεταμφιεσμένων αναφέρεται το μπαλ μασκέ που έγινε το 1829 στο σπίτι του έμπορου Μωρέτη, στο οποίο βρέθηκαν Πατρινοί και κυρίες που κάπνιζαν μακριές πίπες από γιασεμί. Λίγες μέρες μετά οι αρχές της πόλης και Γάλλοι αξιωματικοί πήραν μέρος στο χορό του κ. Γκριν. Την επόμενη χρονιά με αφορμή την επίσκεψη του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας, Ιωάννη Καποδίστρια , , δίνεται ο πρώτος χορός με επίσημη διοργανωτική φροντίδα της πόλης για να τιμηθεί ο υψηλός επισκέπτης. Ο χορός φιλοξενήθηκε σε οίκημα της Πλατείας Αγίου Γεωργίου. Τότε σιγά - σιγά τ' αρχοντικά της Πάτρας θεωρούν σαν υποχρέωσή τους να διοργανώνουν χορούς μεταμφιεσμένων την περίοδο των Απόκρεω.

Στο κατώφλι του 20ου αιώνα οι χοροί δίνονται στο Δημαρχείο με φυσικό επακόλουθο να μην έχουν λαϊκή συμμετοχή. Το 1902 πάντως για πρώτη φορά έξω από το Δημοτικό Θέατρο στήνεται πατάρι όπου λαβαίνουν χώρα υπαίθριοι χοροί. Όταν στη δεύτερη δεκαετία αυτού του αιώνα δημιουργούνται οι κινηματογραφικές και θεατρικές αίθουσες: το ΙΝΤΕΑΛ, το ΠΟΛΥΘΕΑΜΑ (στην Πλατεία Όλγας, πρώην ΑΣΤΥ) και το ΑΧΑΪΚΟΝ (στην παραλία κάτω από τον Ι. Ν. Αγίου Ανδρέου) και αργότερα, το 1923 το ΠΑΝΘΕΟΝ, οι περισσότεροι και πιο εντυπωσιακοί χοροί θα δίνονται εκεί, όπως και στο Δημοτικό Θέατρο. Οι Πατρινοί χόρευαν τότε ελληνικούς χορούς και τους υπέροχους ξένους κάθε εποχής που κυριαρχούσαν: Πόλκα, Μαζούρκα, Τανγκό, Τσάρλεστον, Φοξ-τροτ. Παράλληλα με τις αίθουσες που προαναφέραμε οι Πατρινοί κατακλύζουν τα κέντρα της οδού Αγίου Νικολάου και τις σάλες των χοροδιδασκαλείων.

Το 1928 πραγματοποιείται για πρώτη φορά ο χορός της Ένωσης Συντακτών, που για σειρά ετών αποτελούσε κορυφαίο κοσμικό γεγονός της Πατρινής Αποκριάς.
Τα πολλά αξιόλογα πολιτιστικά σωματεία και σύλλογοι που από τα πρώτα χρόνια του μεσοπόλεμου έχουν δυναμική παρουσία στην καλλιτεχνική ζωή της πόλης, δεν είναι δυνατόν να απουσιάσουν από τις καρναβαλικές εκδηλώσεις. Μάλιστα αναπτύσσεται μια υγιής άμιλλα με στόχο τη διοργάνωση του καλύτερου χορού κι έτσι η στάθμη ανεβαίνει κατακόρυφα.